Oekraïne in de schemering

    Na het uiteenvallen van de Sovjet Unie was het nieuwe, onafhankelijke Oekraïne een van de meest toonaangevende landen ter wereld wat betreft bruto nationaal product, niveau van onderwijs en gezondheidszorg, sociale zekerheid en sport.
    Nu, twintig jaar later, is het land in vele opzichten afgegleden naar een plaats in de achterhoede, zoals ik ook vorige week al had aangegeven in ‘Een veelkoppig monster’. 
 
    Sterker nog, volgens de schrijver van het nu volgende artikel stevent het land af op een catastrofe en is het point of no return, het moment waarop de crisis onafwendbaar is geworden, al dicht genaderd of misschien zelfs al gepasseerd.
    De redenen voor deze rampzalige ontwikkeling laten zich analyseren aan de hand van een aantal factoren.
 

1.
Toen Oekraïne onafhankelijk werd, kwam de prioriteit van de nieuwe machthebbers niet te liggen bij het vergroten van welvaart voor de gehele bevolking, maar bij persoonlijke verrijking. Eigenbelang is vanaf het begin tot aan nu het leidende motief geweest.
 
2.
Er is geen algemeen idee van de staat – over wat een staat hoort te beogen en waarvoor de staat verantwoordelijk is. Het land is ‘veroverd’ door een categorie mensen, die totaal niet geïnteresseerd is in nationale belangen of de belangen van de bevolking. Er ontstond weliswaar een Oekraïens nationalisme, dat zich breed verspreidde en het onderwijs ging bepalen, maar dit was gebaseerd op afkeer van de oude Sovjet ideologie, op een negatief gevoel van haat, dat haaks staat op het ideaal van opbouw.
De heersende elite was niet bereid om lange termijn investeringen te doen in het eigen land, maar beperkte zich tot goedkope successen, die voornamelijk gericht waren op eigenbelang en toegedekt werden door leugens en bedrog.
Deze egoïstische mentaliteit infecteerde de samenleving, verenigde zich met de wensen en verlangens van de meerderheid van de bevolking.
 
3.
Er is geen planning voor een geleidelijke hervorming van de economie met een zekere overgangsperiode. De coöperatieve banden met andere voormalige Sovjet republieken werden verbroken, waardoor bepaalde industriële takken zijn ingestort zonder dat daar iets voor in de plaats kwam, zonder dat er gestreefd werd naar de noodzakelijke herstructurering van de economie.
 
4.
De afwijzing van ‘high tech’ productie. Het bleek dat de producten, die vroeger hun afzet vonden binnen de socialistische wereld niet concurrerend waren op de wereldmarkt. Niet vanwege een mindere kwaliteit, maar vanwege hogere kosten. In plaats van te investeren in nieuwe, geavanceerde technologie werd de productie in veel gevallen gewoon stilgelegd. Bedrijven verdwenen of werden voor een appel en een ei verkocht aan buitenlandse investeerders. Technische deskundigen kwamen op straat te staan en het hogere technische onderwijs verdween uit de scholen, werd niet langer nodig geacht.
 
5.
Enorme daling van het niveau van het onderwijs. Er was een hele reeks van maatregelen die hiertoe geleid hebben: herziening van het vakkenpakket en een ander systeem van beoordeling. Technisch onderwijs is vrijwel afwezig, de kwaliteit van de sociale wetenschappen sterk gedaald, vakken als filosofie en logica vrijwel verdwenen.
De autoriteiten lijken niet geïnteresseerd te zijn in de vorming van het volk. Mensen zonder kennis en kritische vermogens zijn immers gemakkelijker te controleren en voor de gek te houden.
 
6.
De val van de economie, als gevolg van een enorme daling van de eigen productie. De overheid was alleen maar geïnteresseerd in industrie, die gericht is op export, waar snel winst mee te behalen is. Gevolgen: sluiting van bedrijven, stijging van de werkloosheid, daling van het welvaartsniveau.
Tegenover de daling van de productie voor eigen consumptie ontstond een toename van de import. Zo werd een klein deel van de bevolking de kans geboden om daarvan te profiteren door importbedrijven te starten en producten door te verkopen. Er ontstond een bloeiende tussenhandel en retailmarkt die aantrekkelijk was voor buitenlandse investeerders. Winkelcentra schoten als paddenstoelen uit de grond. Iedereen kon kopen op krediet, maar toen de wereldwijde kredietcrisis uitbrak, barstte de Oekraïense zeepbel onmiddellijk.
 

7.
Moreel verval. Ook in de Sovjet Unie was er onderdrukking en misbruik, maar er was ook een zeker moreel besef en een gevoel van waardigheid. Vroeger droomden kinderen ervan om astronaut te worden, lerares of brandweerman. Nu zijn het prostituees en gangsters geworden en als ze slim zijn kamerleden. De regering heeft een omgeving gecreëerd waarin criminele activiteiten gelegitimeerd worden, als normaal worden beschouwd. Bijna iedereen zou hetzelfde doen als hij de kans krijgt.
 
8.
Bureaucratisering van het staatsapparaat, toename van het aantal ambtenaren, dat niet geïnteresseerd is in het toezicht op de kwaliteit van de dienstverlening, maar op persoonlijke verrijking. Omdat mensen alleen kunnen profiteren van ondergeschikten ontstaat er een grote piramide met steeds meer lagen, waarin uiteindelijk de onderste laag betaalt voor de gehele bevolking.
 
9.
Alle eerder genoemde factoren leiden uiteindelijk tot een sociale passiviteit. De Oranje Revolutie was een laatste ‘golf van hoop’. Mensen zijn niet in meer staat om de machtsstructuren te doorgronden, laat staan te doorbreken. Incidenteel verzet wordt zo snel mogelijk de kop ingedrukt en met alle macht geabsorbeerd. Actief en massaal protest ontbreekt dan ook nagenoeg, wat aangeeft, dat het de meeste mensen niet meer zo veel kan schelen wat er met het land gebeurt, ook al zullen ze dit niet zo snel toegeven.
 
10.
Verslechtering van de infrastructuur. Omdat de regering niet geïnteresseerd is in de ontwikkeling van het land, ontbreekt de noodzaak om de sociale infrastructuur en het wegennet op peil te houden en uit te bouwen. Het niveau is beperkt en in sommige streken ronduit slecht.
De verslechterde infrastructuur is niet alleen schadelijk voor de ontwikkeling van de economie, maar heeft ook zijn weerslag op de leefomstandigheden en verhoogt daarbij het risico op rampen.
 
11.
Vernietiging van de landbouw. Verreweg de meeste landbouwproducten moeten uit het buitenland geïmporteerd worden. Dat was op korte termijn goedkoper dan te investeren in de ontwikkeling van de eigen landbouw. Daardoor is de Oekraïne zeer afhankelijk geworden van de wereldmarkt. Tegenvallende oogsten als gevolg van rampen of klimaatomstandigheden in de rest van de wereld kunnen de prijzen zo ver opdrijven, dat producten onbetaalbaar worden.
 
12.
Bevolkingskrimp als gevolg van ‘natuurlijk’ verloop, emigratie en een verslechtering van de gezondheidszorg. Dat laatste heeft geleid tot een toename van het aantal chronisch zieken, het aantal sterfgevallen bij geboortes en uiteindelijk tot een vermindering van de levensverwachting.
De autoriteiten lijken hier totaal geen aandacht voor te hebben, kijken niet op een miljoen meer of minder. Nogal kortzichtig als je bedenkt, dat een steeds kleinere beroepsbevolking moet betalen voor alle collectieve voorzieningen.
Daarbij komt nog het probleem van emigratie. Omdat veel emigranten in het buitenland in de illegaliteit belanden, valt onmogelijk te becijferen om hoeveel mensen het gaat, maar voorzichtige schattingen spreken van minstens twee miljoen en het is niet waarschijnlijk dat die mensen of hun kinderen ooit terugkeren.
 

13.
De ineenstorting van het leger ten gunste van de uitbreiding van het repressieve apparaat om de belangen van de machthebbers te verdedigen. Dit heeft geleid tot een politiek van afschrikking en intimidatie. De moraal van deze ordehandhavers is laag. Ze zijn niet geïnteresseerd in bescherming van de rechtsstaat en de eigendommen van gewone burgers, maar vooral in de verdediging van zakelijke belangen van de heersende elite in de hoop daar zelf een graantje van mee te kunnen pikken. De hiërarchie van het systeem en het gebrek aan controle door onafhankelijke instanties heeft de corruptie aangewakkerd in alle lagen van het apparaat, dat zo tot een instrument van onderdrukking van de eigen bevolking op hun eigen kosten is uitgegroeid.
 
Dit zijn niet alle factoren, maar wel de belangrijkste. Je hoeft geen hogere wiskunde gestudeerd te hebben om ze te begrijpen. Wat hier is beschreven, valt voor een neutrale toeschouwer met het blote oog waar te nemen.
Het ergste is dat de Oekraïense autoriteiten niets doen om deze processen te stoppen. Er is met hun goedkeuring een bureaucratie geïnstalleerd, dat niet over de kennis en vaardigheden beschikt om het land te ontwikkelen en daar ook helemaal niet in geïnteresseerd is.

 
 
    Wat zal er gebeuren op korte en op langere termijn? Welke toekomstscenario’s laten zich uit deze factoren afleiden? Daarover graag een volgende keer.
 
Vrije bewerking van een artikel van Svetoslav Shetsov voor Snikiforov LiveJournal, 23 oktober 2010
 
Foto's: Elektraua LiveJournal
.